(vasep.com.vn) Trong bối cảnh ngành thủy sản toàn cầu đối mặt với nhiều biến động, cá tra Việt Nam vẫn giữ vững vị thế là một trong những sản phẩm XK chủ lực, nhờ giá trị XK lớn và vai trò quan trọng trong giải quyết sinh kế cho hàng triệu lao động khu vực đồng bằng sông Cửu Long. Với sản lượng ổn định khoảng 1,6 – 1,8 triệu tấn/năm và hệ sinh thái sản xuất khá hoàn chỉnh từ con giống, nuôi, chế biến đến tiêu thụ, cá tra Việt Nam hiện đã có mặt tại hơn 140 quốc gia và vùng lãnh thổ, đứng đầu thế giới về XK sản phẩm cá da trơn.
Tuy nhiên, sau hơn hai thập kỷ phát triển mạnh mẽ, ngành cá tra Việt Nam đang đối mặt với sự bão hòa tại các thị trường truyền thống như Mỹ, Trung Quốc, EU – những nơi ngày càng siết chặt tiêu chuẩn kỹ thuật, kiểm dịch và yêu cầu về phát triển bền vững. Trong bối cảnh đó, việc mở rộng sang các thị trường ngách – tức là các phân khúc hoặc khu vực chưa được khai thác đầy đủ – trở thành hướng đi tất yếu nếu muốn duy trì đà tăng trưởng và nâng cao giá trị gia tăng cho sản phẩm.
Các thị trường ngách giàu tiềm năng
Thị trường Hồi giáo: Trung Đông, Bắc Phi, Nam Á
Khu vực Trung Đông và Bắc Phi có hơn 400 triệu dân, đa phần theo đạo Hồi và có nhu cầu cao về thực phẩm Halal. Cá tra Việt Nam hoàn toàn có thể chiếm lĩnh phân khúc này nếu đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn chế biến, truy xuất và chứng nhận Halal. Pakistan, Bangladesh hay thậm chí là các nước châu Phi Hồi giáo như Nigeria, Senegal cũng là những thị trường tiêu thụ cá tra đông lạnh tiềm năng.
Thị trường Châu Phi: Sự thay thế nguồn cá biển
Với dân số hơn 1,4 tỷ người, châu Phi là một lục địa đang đô thị hóa nhanh chóng, nhu cầu tiêu thụ protein động vật ngày càng tăng trong khi nguồn cá biển nội địa ngày càng suy kiệt. Cá tra có thể đóng vai trò thay thế các loại cá biển truyền thống nhờ giá thành hợp lý, dễ chế biến, dễ bảo quản.
Thị trường Nam Mỹ (ngoại trừ Brazil): Colombia, Peru, Chile
Việt Nam đã bước đầu thâm nhập vào Brazil nhưng phần còn lại của Nam Mỹ vẫn còn là “vùng trũng” về NK cá tra. Sự tương thích khẩu vị và xu hướng ăn uống tiện lợi là điểm cộng lớn. Việc khởi động đàm phán FTA giữa Việt Nam và Mercosur sẽ là “bàn đạp” chiến lược để mở rộng thị phần.
Phân khúc thực phẩm chế biến sẵn (Ready-to-eat/Ready-to-cook)
Các sản phẩm cá tra không chỉ nên dừng ở phile đông lạnh, mà cần tính đến các phương án được phát triển theo hướng đa dạng hóa: viên cá, xúc xích, cá tra tẩm gia vị, hộp cá kho, cá tra cuộn, sushi cá tra,… phục vụ nhu cầu ăn nhanh, ăn tiện, đặc biệt tại các đô thị châu Á như Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore, Malaysia.
Thị trường cao cấp – cá tra hữu cơ
Người tiêu dùng ở EU, Bắc Mỹ đang ngày càng ưu tiên các sản phẩm “xanh”, “bền vững”, “chứng nhận đầy đủ”. Cá tra được nuôi theo quy trình hữu cơ, ASC, BAP, GlobalG.A.P, hoặc theo tiêu chuẩn tuần hoàn (RAS) có thể được định giá gấp 1,5 – 2 lần so với sản phẩm thường.
Phân khúc sản phẩm phụ và phụ phẩm cá tra
Các sản phẩm như da cá chiên giòn, dầu cá, collagen, gelatin, thức ăn chăn nuôi từ phụ phẩm đang là xu hướng mới. Một số công ty Việt Nam đã XK thành công da cá chiên sang Nhật, Mỹ với giá trị cao, nhưng phần lớn phụ phẩm vẫn chưa được tận dụng hết.
Ưu thế Việt Nam chưa khai thác hết
Sức sản xuất lớn, giá cạnh tranh: Việt Nam là nước duy nhất hiện nay có thể cung ứng cá tra với khối lượng lớn, quanh năm, giá thành thấp hơn nhiều so với cá hồi, cá tuyết hay các loài cá trắng khác.
Công nghệ chế biến ngày càng hiện đại: Các nhà máy tại ĐBSCL đã đạt chuẩn quốc tế về an toàn thực phẩm, kiểm soát kháng sinh, truy xuất nguồn gốc, đủ năng lực chế biến sâu để tạo ra các dòng sản phẩm đa dạng phù hợp từng thị trường.
Chuỗi cung ứng khá hoàn chỉnh: Từ con giống đến khâu chế biến và logistics XK đang ngày càng được hoàn thiện. Một số DN như Vĩnh Hoàn, Nam Việt, C.P. Việt Nam đã hình thành được chuỗi liên kết từ vùng nuôi đến bàn ăn, tạo lợi thế khi mở rộng thị trường mới.
Tận dụng FTA: Việt Nam đang là thành viên của hơn 15 hiệp định thương mại tự do thế hệ mới như EVFTA, CPTPP, RCEP,… Đây là “tấm hộ chiếu” giúp cá tra thâm nhập dễ dàng vào các thị trường vốn khó tính.
Thách thức khi khai thác các thị trường ngách
Thiếu thông tin thị trường và hành vi tiêu dùng: Nhiều DN cá tra chưa có đủ năng lực để nghiên cứu sâu về khẩu vị, xu hướng tiêu dùng tại các thị trường như châu Phi, Trung Đông, Mỹ Latinh… dẫn đến chiến lược sản phẩm không phù hợp.
Rào cản kỹ thuật và phi thuế quan: Các thị trường Hồi giáo yêu cầu chứng nhận Halal, trong khi nhiều nhà máy Việt Nam chưa được cấp phép. Tương tự, thị trường châu Phi lại đòi hỏi bao bì phù hợp ngôn ngữ, khí hậu và đặc thù vận chuyển.
Thiếu sản phẩm phù hợp với từng thị trường: Hiện nay, khoảng 85% sản phẩm cá tra XK là phile đông lạnh nguyên tảng, chưa đáp ứng được nhu cầu về sản phẩm chế biến sâu, tiện lợi cho các thị trường như Nhật, Hàn, ASEAN,…
Chưa phát triển mạnh các DN vừa và nhỏ: Việc chinh phục các thị trường ngách thường đòi hỏi sự linh hoạt, đa dạng sản phẩm, giao thương quy mô nhỏ ban đầu – điều mà DN lớn khó làm, còn DN nhỏ thì thiếu vốn và kỹ năng xúc tiến thương mại.
Rủi ro về tỷ giá, thanh toán, logistics: Một số thị trường ngách như châu Phi, Nam Á, Mỹ Latinh còn tồn tại rủi ro về tài chính, hối đoái, cơ sở hạ tầng yếu kém, yêu cầu Việt Nam phải đầu tư hệ thống logistics hoặc liên kết với bên thứ ba.
Chiến lược để khai thác thị trường ngách hiệu quả
Tái cơ cấu sản phẩm theo nhu cầu từng khu vực: Thay vì XK cá tra phile đại trà, cần xây dựng các dòng sản phẩm riêng biệt như là phile không da cho Nhật Bản, cá cắt khoanh cho châu Phi, cá viên, chả cá cho ASEAN,…
Tăng cường liên kết chuỗi sản xuất – XK: Liên kết với HTX, vùng nuôi đạt chuẩn để sản xuất theo đơn đặt hàng đặc thù, đáp ứng yêu cầu riêng về chất lượng, size, tỷ lệ mỡ, chứng nhận Halal, ASC, Organic,…
Đầu tư công nghệ chế biến phụ phẩm: Phát triển ngành công nghiệp chế biến sâu phụ phẩm cá tra để XK dầu cá, bột cá, collagen, gelatin,… giúp nâng giá trị XK, hạn chế lãng phí.
Chủ động xúc tiến thương mại quốc tế: Cần sự hỗ trợ của Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Môi trường và Hiệp hội ngành hàng VASEP trong việc xúc tiến thương mại tại các hội chợ thực phẩm quốc tế, mở văn phòng đại diện tại châu Phi, Trung Đông, Nam Mỹ.
Thế giới đang thay đổi, và ngành cá tra Việt Nam cần thay đổi cùng nó. Những thị trường ngách từng bị bỏ qua giờ đây có thể là “mỏ vàng” mới nếu biết cách tiếp cận, hiểu nhu cầu và sẵn sàng thích ứng. Chinh phục những “vùng đất mới” chưa bao giờ là điều dễ dàng. Nhưng nếu có một chiến lược đúng, đồng bộ, cá tra Việt Nam hoàn toàn có thể bước sang một kỷ nguyên phát triển bền vững, chinh phục thị trường bằng chất lượng, đa dạng và sự chuyên nghiệp.
THEO VASEP